Ellemaat - ellestok en/of kantmaatje

Hoewel ellematen, in de volksmond ellestok(ken) genoemd, en kantmaatjes niet tot de kerncollectie van oudegewichtjes.nl behoren kunt u, indien u hierover vragen heeft deze gerust aan ons stellen.

Schilderij; 'vrouw met ellemaat' van Johannes Jelgershuis

Uitleg gebruik
In de 19e eeuw werd stof nog afgemeten in ellen.
Een el is afgeleid van de ellepijp (onderarm) en is ongeveer 69 cm. Nu zat er in de verschillende streken en steden in Nederland nogal wat verschil in de precieze maten van de el, zo was in Amsterdam een el 68,8 cm en in Twente 58,7 cm. De Haagse of gewone el was 69,4 cm. Dit werd de standaardmaat, die in 1725 is ingevoerd om accijns te kunnen heffen op stoffen. Een eeuw later, in 1820, werd in Nederland het metriek stelsel ingevoerd en werd de el gelijk gesteld met een meter. Dit metriek stelsel was wel gebaseerd op de meter, maar had Nederlandse benamingen, zoals bijvoorbeeld palm (= decimeter), duim (=centimeter) en streep (= milimeter).

Hoe werd de ellemaat gebruikt?
Hoe gemeten werd met een ellemaat is mooi te zien op het bovenstaande schilderij van Johannes Jelgershuis waar een vrouw stof afmeet met de ellemaat. Ze heeft haar ene hand bij het beginstreepje onder het handvat. Met haar andere hand reikt ze naar het eind van de ellemaat met ook de stof in haar hand. De maatvoering op de ellemaat volgend, kan ze dan ongeveer 69 cm afmeten.

Verschillende materialen en lengtes.
Naast de "hele" ellematen van dus zo’n 69 cm, waren er ook kortere meetstokken. Dit waren de “halve el” en “kwart el” varianten. Deze laatste, het “kwart ellemaatje”, noemde men ook wel “kantmaatjes”. Deze kantmaatjes hebben een meetlengte van ongeveer 17.5 cm. Kant is namelijk teer en rekt snel wat uit model. Daarom kan kant niet met een grote ellemaat gemeten worden. Deze kantmaatjes zijn meestal gemaakt van mooie houtsoorten en afgewerkt met parelmoer of ivoor.